Tháinig an ghéarchéim sláinte a tharla mar thoradh ar phaindéim COVID-19 aniar aduaidh ar an Aontas go pointe áirithe. Cé gur éirigh go maith leis an dá ghníomhaireacht leighis de chuid an Aontais a bhí i gceannas ar an gcás tar éis tamaill, leag an phaindéim béim ar easnaimh agus ar bhearnaí a ndearna bearta an Aontais iarracht aghaidh a thabhairt orthu le déanaí. Mar sin féin, de réir tuarascála a d’fhoilsigh Cúirt Iniúchóirí na hEorpa inniu, tá sé róluath fós a mheas go bhfuil an tAontas lán-ullmhaithe chun dul i ngleic le móréigeandálaí sláinte phoiblí.
Bhí an dá ghníomhaireacht leighis de chuid an Aontais – an Lárionad Eorpach um Ghalair a Chosc agus a Rialú (ECDC) agus an Ghníomhaireacht Leigheasra Eorpach (EMA) – ar thúslíne na freagartha ar phaindéim COVID. Mar sin féin, tugann na hiniúchóirí ar aire go ndearna ECDC gannmheastachán ar a thromchúiseach a bhí an cás ar dtús, tar éis dó a mheas go raibh an dóchúlacht ann go dtabharfaí an víreas isteach san Aontas íseal. Níor aithin sé an gá atá le ‘gníomhaíocht spriocdhírithe láithreach’ ach chomh déanach leis an 12 Márta 2020, trí lá tar éis don Iodáil dianghlasáil náisiúnta a dhearbhú.
“Cosúil le go leor comhlachtaí eile, ba mhór an t-ualach ar ghníomhaireachtaí leighis an Aontais fórsa agus luas phaindéim COVID-19”, a dúirt João Leão, an comhalta CIE atá freagrach as an iniúchadh. “Ceithre bliana níos déanaí, caithfear na ceachtanna a foghlaimíodh a chur i bhfeidhm go héifeachtach ar leibhéal an Aontais ionas nach dtarlaíonn an rud céanna arís.”
Chuir ECDC tús le sonraí faoin bpaindéim a bhailiú, ach bhí líon na n-ionfhabhtuithe a tuairiscíodh ag brath go mór ar straitéisí tástála na mBallstát aonair. Bhí sé seo fíor freisin maidir leis an gcaoi ar cuireadh básanna i leith COVID-19. Cuireann iniúchóirí an Aontais béim ar an gcaoi a bhféadfaí teicnící níos iontaofa a úsáid níos minice, amhail anailís a dhéanamh ar thiúchain víris i bhfuíolluisce. Ina theannta sin, tháinig na measúnuithe riosca, treoraíocht agus faisnéis phoiblí a d’eisigh ECDC ródhéanach uaireanta (e.g. níor tháinig treoraíocht ar mhaisc aghaidhe agus rianú teagmhálaithe go dtí Aibreán-Bealtaine 2020, i.e. i dtreo dheireadh na chéad ráige). Tugann na hiniúchóirí chun suntais freisin nár thug roinnt tíortha aird ar chomhairle ECDC, mar a léirítear le srianta taistil fada nár mheas an Lárionad a bheith éifeachtach.
Ó thaobh EMA de, tugann na hiniúchóirí ar aire go ndeachaigh sé in oiriúint go tapa don chás. I gcéimeanna luatha na paindéime, chuir sé scéala chuig dreamanna a d’fhéadfadh vacsaíní agus cóireálacha a fhorbairt, agus rinne sé roinnt beart eile chun dlús a chur leis an bpróiseas údaraithe. Fuair na hiniúchóirí freisin gur chuidigh EMA le dul i ngleic le ganntanais i gcógais leighis le linn na paindéime. Ba é an t-aon fhíor-shaincheist a bhí ann nár éirigh le EMA trialacha cliniciúla an Aontais a chur chun cinn.
Trí úsáid a bhaint as na ceachtanna a foghlaimíodh ó chéimeanna luatha na paindéime, ghlac an Coimisiún sraith cinntí agus pleananna. Rinneadh sainorduithe ECDC agus EMA a shoiléiriú agus a neartú, agus is é is aidhm do thograí chun athbhreithniú a dhéanamh ar reachtaíocht chógaisíochta an Aontais ná dlús a chur leis na próisis údaraithe le haghaidh cógais leighis nua. Is cinnte go líonann bearta den sórt sin cuid de na bearnaí in acmhainneacht an Aontais freagairt d’éigeandálaí sláinte. Tugann na hiniúchóirí rabhadh, áfach, gur creat eagraíochtúil níos casta a bhí mar thoradh air sin. Cuireadh HERA, an tÚdarás um Ullmhacht agus Freagairt i dtaca le hÉigeandáil Sláinte, ar bun in 2021, chun maoirseacht a dhéanamh ar fhorbairt, táirgeadh agus dáileadh cógas, vacsaíní agus táirgí eile nuair a tharlaíonn éigeandáil. Is é an tsaincheist atá ann ná go bhfuil cuid d’fhreagrachtaí agus cumhachtaí HERA cosúil le freagrachtaí agus cumhachtaí ECDC. Dá bhrí sin, iarann na hiniúchóirí ar dhlúthchomhar eatarthu ionas nach ndéanfar an obair a dhúbailt gan ghá.
Is é an misean atá ag an Lárionad Eorpach um Ghalair a Chosc agus a Rialú (ECDC) ná bagairtí reatha agus atá ag teacht chun cinn ar shláinte an duine ó ghalair theagmhálacha a shainaithint, a mheasúnú agus a thuairisciú. Bhí buiséad de €61 mhilliún aige in 2020 agus €90 milliún in 2023. Tá freagracht ar an nGníomhaireacht Leigheasra Eorpach (EMA) as meastóireacht eolaíoch a dhéanamh ar iarratais ar údaruithe margaíochta láraithe le haghaidh cógais leighis. Bhí buiséad de €358 milliún ag EMA in 2020, agus €458 milliún in 2023. Is ar an dá ghníomhaireacht atá an fhreagracht as Limistéar Eorpach Eacnamaíoch (LEE), atá comhdhéanta de 27 mBallstát an Aontais mar aon leis an Íoslainn, Lichtinstéin agus an Iorua.
Tá an t-iniúchadh seo mar chuid de shraith athbhreithnithe agus iniúchtaí a rinne an Chúirt Iniúchóirí i dtaobh fhreagairt an Aontais do phaindéim COVID-19, lena n-áirítear tuarascálacha speisialta ar Vacsaíní COVID-19 an Aontais a sholáthar, Sábháilteacht bia le linn COVID-19, agus Deimhniú Digiteach COVID an Aontais.