Fl-2021, l-UE stabbiliet il-fond NextGenerationEU (NGEU) – li jiswa madwar EUR 800 biljun – biex issostni l-ekonomiji tal-Istati Membri tagħha matul u wara l-pandemija tal-COVID-19. Għalkemm il-flus kienu u għadhom sejrin għand l-Istati Membri, il-fluss għaddej bil-mod u mistenni li jintemm fl-2026. Hemm ukoll nasba – mhumiex “flus b’xejn”, billi se jkollhom jitħallsu lura bis-sħiħ bejn l-2028 u l-2058. Il-ħlas lura sempliċiment se jingħadda lill-ġenerazzjoni li jmiss ta’ kontribwenti, bħalma jagħti x’jifhem b’mod xieraq isem il-fond? Nofs triq fil-ħajja qasira ta’ dan il-fond speċjali, l-awdituri jiġbdu l-attenzjoni għal diversi sfidi, sinjal xejn tajjeb għall-ġejjieni.

Il-Faċilità għall-Irkupru u r-Reżiljenza (RRF) tirrappreżenta l-akbar sehem ta’ dan l-istrument ġdid, li jinkludi aktar minn EUR 700 biljun f’għotjiet u self lill-Istati Membri. Spanja u l-Italja huma mistennija li jibbenefikaw l-aktar minnha. Madankollu, fi tmiem Marzu 2024, tħallsu biss ftit aktar minn terz tal-fondi li huma disponibbli għall-iżborż fil-qafas tal-faċilità. Fi Spanja u fl-Italja, l-assorbiment tal-fondi ta’ koeżjoni tradizzjonali wkoll għadu lura sinifikattivament meta mqabbel mal-medja tal-UE u, minħabba li l-finanzjament fil-qafas tal-RRF “jikkompeti” mal-finanzjament fil-qafas tal-koeżjoni, ix-xenajru ftit li xejn jagħti kuraġġ.

Tliet pajjiżi tal-UE għadhom ma rċevew l-ebda finanzjament fil-qafas tal-RRF – in-Netherlands, l-Irlanda u l-Iżvezja. Billi l-biċċa l-kbira mill-fond għall-irkupru għad irid jiġi żborżat iżda fadal biss madwar sentejn mill-istrument, hemm ħtieġa urġenti ta’ azzjoni. Madankollu, l-esperjenza tal-passat turi li l-infiq tal-flus malajr kemm jista’ jkun mhuwiex sinjal tajjeb għall-kwalità tal-programmi. Fil-fatt, hekk kif joqorbu d-dati ta’ skadenza, il-pressjoni biex jintefqu l-flus tista’ twassal malajr għal aktar żbalji fl-infiq. Barra minn hekk, l-infiq fuq il-proġetti għad irid jimmaterjalizza f’ħafna pajjiżi tal-UE. Għall-kuntrarju tal-infiq regolari tal-baġit tal-UE, fejn il-Kummissjoni teżerċita kontroll akbar u sorveljanza akbar, il-fondi tal-RRF huma suġġetti għal inqas skrutinju u aktar awtodixxiplina. Dan iżid ir-riskju ta’ irregolaritajiet u saħansitra frodi.

Biex tiffinanzja dan il-fond tal-UE mingħajr preċedent, il-Kummissjoni, għall-ewwel darba fl-istorja, issellfet fis-swieq finanzjarji fuq skala mingħajr preċedent. Madankollu, dan it-tip ta’ teħid b’self – li xi darba kien kważi b’xejn – ċeda postu fi snin reċenti għal rati tal-imgħax dejjem jogħlew. Hekk kif ngħaddu l-marka ta’ nofs it-tul tal-ħajja qasira tal-istrument, hemm tħassib dejjem akbar dwar il-ħlas lura tas-self meħud mis-swieq finanzjarji għall-finanzjament fil-qafas tal-RRF, xprunat aktar min-nuqqas ta’ sors iddedikat ta’ finanzjament mill-UE biex jitħallas lura s-self. Billi l-ħlas lura tal-kapital huwa mistenni li jibda fl-2028, malajr qed toqrob l-iskeda ta’ żmien biex jiġi indirizzat dan l-obbligu finanzjarju. Barra minn hekk, il-baġit diġà qed iħoss l-istrapazz tal-imposti tal-imgħax, li jistgħu jitilgħu sa EUR 27 biljun għall-perjodu baġitarju pluriennali kollu kemm hu tal-UE, u b’hekk jirdoppjaw l-istimi inizjali.

Ta’ min josserva li l-pajjiżi tal-UE huma individwalment responsabbli biex iħallsu lura s-self tagħhom fil-qafas tal-RRF. Barra minn hekk se jifdal, mingħajr ma jintuża, porzjon tas-self offrut, li jammonta għal EUR 90 biljun, u dan jagħti x’jifhem li ftit hemm interess f’finanzjament ta’ dan it-tip. Min-naħa l-oħra, l-UE jeħtiġilha tħallas lura kollettivament it-teħid b’self li jkun intuża biex jiffinanzja għotjiet imħallsa lill-pajjiżi tal-UE – flimkien mal-imposti fuq l-imgħax li jakkumpanjawh. Madankollu, jidher li ftit hemm entużjażmu fost l-Istati Membri biex iżidu l-kontribuzzjonijiet tagħhom għall-fond komuni.

Iżda l-arloġġ għaddej, u l-ħtieġa ta’ sors dedikat ta’ finanzjament tal-UE qed issir dejjem aktar urġenti. Il-leġiżlaturi tal-UE se jkollhom jindirizzaw din il-problema meta jiddiskutu baġits futuri tal-UE u se jkollhom iqisu jekk il-faċilità jenħtieġx tiġi estiża, jekk l-RRF tistax toffri tagħlimiet siewja, jew jekk tistax isservi ta’ pjan ta’ azzjoni għal mekkaniżmi ta’ finanzjament futuri.

“F’nofs il-ħajja tal-fond għall-irkupru tal-UE, jenħtieġ li noqogħdu attenti milli nisiltu konklużjonijiet dwar il-kisbiet tiegħu, billi għadu kmieni wisq biex il-prestazzjoni tiegħu tiġi vvalutata b’mod sinifikattiv,” qal il-President tal-QEA Tony Murphy. L-awdituri tagħna diġà taw ħarsa dettaljata lejn il-fond meta esploraw id-diversi aspetti tal-fond għall-irkupru, u l-NGEU se jibqa’ punt fokali ta’ xogħolna fis-snin li ġejjin. Mit-tnedija tiegħu fl-2021, kull sena l-QEA vvalutat il-konformità tal-finanzjament mogħti mill-UE għall-irkupru, fir-rapport annwali tagħna dwar l-implimentazzjoni tal-baġit tal-UE (is-sejbiet tagħna rigward l-2023 se jkunu disponibbli fil-bidu ta’ Ottubru). Barra minn hekk, ivvalutajna ċerti aspetti tal-prestazzjoni tal-NGEU/RRF, li jinkludu kif il-Kummissjoni vvalutat il-pjanijiet għall-irkupru nazzjonali, jekk il-prestazzjoni ġenerali tal-faċilità tistax titkejjel affattu, kif l-UE tipproċedi fil-ġestjoni tad-dejn tagħha relatat ma’ dawn il-fondi, u kif twettaq verifiki ta’ kontroll.

Fl-2024 u fl-2025, se nkunu qed nirrappurtaw dwar diversi problemi oħra relatati mal-RRF. Dawn se jinkludu r-riforma tan-negozju u tas-suq tax-xogħol, l-assorbiment, it-trasformazzjoni diġitali, u t-tranżizzjoni ekoloġika.