​

Unia Europejska realizuje założone cele za pomocą szeregu polityk, które są finansowane z jej budżetu. Prace Europejskiego Trybunału Obrachunkowego polegają na kontrolowaniu tego budżetu i powiązanych z nim polityk.

Na co wydatkowane są środki?

W wieloletnich ramach finansowych (WRF) na lata 2021–2027 przewidziano, że Unia wyda znacznie więcej niż w poprzednim okresie programowania 2014–2020. W bieżącym okresie UE będzie bowiem dysponowała budżetem w wysokości 1,8 bln euro (w cenach z 2018 r.). Kwota ta obejmuje do 750 mld euro w ramach instrumentu na rzecz odbudowy – Next Generation EU – będącego unijną odpowiedzią na kryzys wywołany przez pandemię COVID-19. Instrument ten uzupełnia zmienione WRF na lata 2021–2027 o wartości 1,1 bln euro. Ponadto 27 państw członkowskich zgodziło się na częściowe sfinansowanie programu odbudowy przez emisję długu publicznego. Decyzje te oznaczają zatem historyczną zmianę w finansach UE.

Roczne wydatki UE przewidziane w WRF odpowiadają około 1% dochodu narodowego brutto UE (DNB). Tytułem porównania – krajowe wydatki publiczne w 27 państwach członkowskich UE wynoszą około 50% DNB.

Proces wydatkowania środków unijnych przedstawia się następująco: Co siedem lat Rada Unii Europejskiej – działając za zgodą Parlamentu Europejskiego – przyjmuje ogólny plan (WRF), który reguluje wydatki we wszystkich obszarach polityki unijnej na kolejne siedem lat. Każdego roku Komisja przedstawia natomiast projekt rocznego budżetu UE. Proponowane przez nią kwoty wydatków w poszczególnych obszarach polityki nie mogą przekraczać pułapu określonego dla danego roku w WRF.

W WRF na lata 2021–2027 przewidziano płatności na łączną kwotę 1 074 mld euro (w cenach z 2018 r.), czyli około 153 mld euro rocznie. Wydatki są realizowane w ramach następujących działów (więcej informacji można znaleźć tutaj).

Największa część wydatków w unijnych WRF na lata 2021–2027 przypada odpowiednio na spójność, odporność i wartości (35% przewidzianych w budżecie środków), zasoby naturalne i środowisko (33%) oraz jednolity rynek, innowacje i gospodarkę cyfrową (12%).

W uzupełnieniu do WRF na lata 2021–2027 wprowadzono instrument Next Generation EU, który pozwoli zwiększyć wydatki udostępniane za pomocą nowych i wcześniej zaplanowanych instrumentów budżetu UE o dodatkową kwotę do 750 mld euro (w cenach z 2018 r., w postaci pożyczek i bezzwrotnego wsparcia). Centralnym elementem Next Generation EU jest Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), w ramach którego ma zostać udostępnione 672,5 mld euro w pożyczkach i dotacjach, aby wesprzeć państwa członkowskie we wdrażaniu reform i inwestycji. Model wydatkowania w RRF różni się względem innych instrumentów. Państwa członkowskie otrzymują bowiem środki nie na zasadzie zwrotu kosztów, ale po osiągnięciu określonych kamieni milowych i wartości docelowych w procesie realizowania reform i inwestycji. W przypadku pięciu programów (program dotyczący rozwoju obszarów wiejskich, Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, InvestEU, rescEU, program „Horyzont Europa”) finansowanie z Next Generation EU jest uzupełnieniem finansowania z WRF na lata 2021–2027, jeden program natomiast (REACT-EU) jest nowo utworzoną inicjatywą.

Skąd pochodzą środki finansowe?

Państwa członkowskie podjęły decyzję, że dochody, które otrzymują z szeregu źródeł, będą automatycznie przekazywane do UE. Dochód z tych źródeł nazywany jest zasobami własnymi Unii. Dochody stanowiące zasoby własne pochodzą głównie z należności celnych pobranych na granicach zewnętrznych UE, dochodów wniesionych przez poszczególne państwa członkowskie na podstawie ich DNB oraz krajowych dochodów z VAT. W odróżnieniu od standardowych WRF finansowanie z Next Generation UE jest zabezpieczone za pomocą środków z rynków kapitałowych pożyczonych przez Komisję w imieniu UE. W celu pokrycia części kosztów spłaty Next Generation EU planuje się wprowadzenie nowych zasobów własnych.

Kto zarządza środkami finansowymi?

Ogólną odpowiedzialność za wykonanie rocznego budżetu UE ponosi Komisja Europejska. Większością programów wydatków zarządza jednak wspólnie z rządami krajowymi, więc odpowiedzialność za te programy jest współdzielona przez Komisję i rządy. Ponadto Komisja wdraża RRF w trybie zarządzania bezpośredniego – w tym przypadku państwa członkowskie występują w charakterze beneficjentów. Środki wypłacane są bezpośrednio państwom członkowskim w oparciu o poczynione przez nie postępy w realizowaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. Postępy te są oceniane przez Komisję, a następnie zatwierdzane przez Radę Unii Europejskiej.

Kto nadzoruje sposób zarządzania środkami finansowymi przez UE?

Parlament Europejski jest instytucją reprezentującą obywateli Unii. Jedno z zadań Parlamentu polega na sprawdzaniu co roku, czy Komisja prawidłowo zarządzała unijnymi środkami finansowymi, za które odpowiada. W związku z tym Parlament starannie analizuje wykonanie budżetu na podstawie rocznych sprawozdań finansowych sporządzonych przez Komisję. Jeśli upewni się, że sprawozdanie finansowe jest prawidłowe, a środki zostały wydane prawidłowo, wydaje oficjalne zatwierdzenie (udziela absolutorium). W procesie tym istotną rolę ma do odegrania Europejski Trybunał Obrachunkowy – w swoim sprawozdaniu rocznym wydaje bowiem opinię pokontrolną na temat wiarygodności unijnego rocznego sprawozdania finansowego oraz legalności i prawidłowości transakcji leżących u jego podstaw. Parlament powołuje się na tę opinię pokontrolną, podejmując decyzję, czy zatwierdzić sprawozdanie finansowe UE w imieniu unijnych obywateli.

Jakie środki finansowe są objęte kontrolą Trybunału?

Każdego roku w ramach prac na potrzeby poświadczenia wiarygodności Trybunał kontroluje dochody i wydatki budżetu UE. Przedstawia opinię na temat tego, czy roczne sprawozdanie finansowe jest wiarygodne, a transakcje leżące u jego podstaw – zrealizowane zgodnie z przepisami. Wyniki tych prac Trybunał przedstawia w sprawozdaniu rocznym i specjalnych sprawozdaniach rocznych.

Publikuje również odrębną opinię na temat prawidłowości wydatków z RRF.

Trybunał przeprowadza też kontrole innego rodzaju, polegające głównie na badaniu wyników, tj. sprawdzaniu, czy środki finansowe zostały wydane w sposób rozsądny: oszczędnie, efektywnie i skutecznie. Kontrole te dotyczą określonych obszarów wydatków i polityki objętych wsparciem UE lub kwestii dotyczących zarządzania i budżetu, a ich wyniki publikowane są w sprawozdaniach specjalnych.

Przydatne linki