Wprawdzie sprawozdanie finansowe UE za rok budżetowy 2020 daje prawdziwy i rzetelny obraz sytuacji, a w dochodach nie stwierdzono nieprawidłowości, lecz w płatnościach występuje zbyt duża liczba błędów – taki wniosek płynie z opublikowanego dzisiaj sprawozdania rocznego Europejskiego Trybunału Obrachunkowego za rok budżetowy 2020. Kontrolerzy Trybunału wydali drugi rok z rzędu opinię negatywną na temat wydatków. Zwrócili również uwagę na zagrożenia i wyzwania związane z wykorzystaniem środków UE udostępnianych w reakcji na kryzys wywołany przez koronawirusa, a także z należytym zarządzaniem nimi.
Kontrolerzy stwierdzili, że ogólny poziom nieprawidłowości w wydatkach UE utrzymał się na niezmienionym poziomie i w 2020 r. wyniósł 2,7% (w 2019 r. – 2,7%). W 2020 r. ponad połowę wydatków objętych kontrolą (59%) uznano za wydatki obarczone wysokim ryzykiem, co oznacza dalszy wzrost względem roku 2019 (53%) i lat wcześniejszych. Zasady i kryteria kwalifikowalności odnoszące się do wydatków tego rodzaju są często złożone, co zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia błędów. W wydatkach obarczonych wysokim ryzykiem nadal występuje istotny poziom błędu, który oszacowano na 4,0% (w 2019 r. – 4,9%). Podobnie jak rok wcześniej kontrolerzy sformułowali zatem wniosek, że poziom błędu w tej istotnej kategorii wydatków ma charakter rozległy, i wydali negatywną opinię w sprawie wydatków UE za 2020 r.
W 2020 r. Trybunał zgłosił sześć przypadków podejrzeń nadużycia finansowego wykrytych w ramach prac kontrolnych – mniej niż w 2019 r., gdy spraw tych było dziewięć. We wszystkich tych sprawach Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) zdecydował się wszcząć dochodzenie.
– Wobec wielkich wyzwań, które stoją przed nami, musimy jeszcze większą wagę przywiązywać do należytego zarządzania środkami UE – podkreślił prezes Trybunału, Klaus-Heiner Lehne. – W ciągu kolejnych siedmiu lat UE planuje wydać o wiele więcej środków niż w poprzednim okresie programowania. Ponadto 27 państw członkowskich uzgodniło, że program odbudowy po pandemii COVID-19 będzie częściowo finansowany przez emisję długu publicznego. Decyzja ta oznacza doniosłą zmianę w finansach UE. Oczywiście zmiana ta pociąga za sobą konieczność skutecznych kontroli pozwalających zweryfikować, jak wydatkowane są środki i czy osiągnięte zostały zakładane rezultaty.
Unijna odpowiedź na pandemię COVID-19 w bardzo istotny sposób wpłynie na finanse UE – w okresie finansowym 2021–2027 łączny przydział środków z instrumentu Next Generation EU i wieloletnich ram finansowych (WRF) wyniesie 1 824 mld euro, czyli niemal dwukrotność wydatków w poprzednich WRF. W tym kontekście kontrolerzy Trybunału zwracają uwagę na ryzyko opóźnionego rozpoczęcia wdrażania funduszy objętych zarządzaniem dzielonym w okresie finansowym 2021–2027. Takie opóźnienie wpłynęło niekorzystnie na wdrożenie funduszy również w okresie 2014–2020.
Trybunał odnotowuje, że absorpcja przez państwa członkowskie środków z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych postępuje nadal w wolniejszym tempie, niż planowano. Do końca 2020 r., który jest ostatnim rokiem wykonania bieżącego siedmioletniego budżetu, wypłacono jedynie 55% kwoty środków UE uzgodnionej na okres 2014–2020. Spowodowało to szybki wzrost kwoty zobowiązań pozostających do spłaty, które na koniec 2020 r. wyniosły 303,2 mld euro, co odpowiada niemal dwóm budżetom rocznym. Kontrolerzy Trybunału odnotowują, że między poszczególnymi państwami członkowskimi występują w tym względzie znaczne różnice. Przykładowo Finlandia wykorzystała do końca 2020 r. 79% przydzielonych jej środków, podczas gdy trzy państwa członkowskie, w których wskaźnik absorpcji był najniższy (Włochy, Chorwacja i Hiszpania), wykorzystały jedynie około 45% kwot, na które zaciągnięto zobowiązania.
Od 1 lutego 2020 r. Zjednoczone Królestwo nie jest już państwem członkowskim UE. Kontrolerzy Trybunału odnotowują, że zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2020 r. w sprawozdaniu finansowym UE wykazano wierzytelność Zjednoczonego Królestwa w kwocie 47,5 mld euro zgodnie ze wzajemnymi zobowiązaniami określonymi w umowie o wystąpieniu.